System wsparcia żywnościowego w Polsce

Ubóstwo żywnościowe (ang. food poverty) to stan, w którym osoba lub gospodarstwo domowe nie ma zapewnionego stałego, fizycznego i ekonomicznego dostępu do wystarczającej ilości bezpiecznej i pożywnej żywności, która zaspokaja potrzeby żywieniowe i preferencje pokarmowe, umożliwiając prowadzenie aktywnego i zdrowego życia. Oznacza to, że problem nie dotyczy tylko liczby kalorii, ale także jakości diety.

Kluczowe wymiary ubóstwa żywnościowego to:

• Dostępność ekonomiczna: Brak wystarczających środków finansowych na zakup odpowiedniej żywności. Osoby dotknięte tym problemem często muszą wybierać tańsze, wysoko przetworzone produkty o niskiej wartości odżywczej.
• Dostępność fizyczna: Trudności w dotarciu do sklepów oferujących świeżą i zróżnicowaną żywność, co jest problemem zwłaszcza dla osób starszych, z niepełnosprawnościami lub mieszkających na obszarach wiejskich z ograniczonym transportem publicznym (tzw. "pustynie żywnościowe").
• Brak wiedzy i umiejętności: Nieumiejętność planowania budżetu domowego, gotowania czy właściwego przechowywania żywności, co prowadzi do marnotrawstwa i nieoptymalnych wyborów żywieniowych.

Systemy pomocy, takie jak Banki Żywności, starają się adresować te problemy nie tylko poprzez dystrybucję produktów, ale także przez działania edukacyjne, ucząc zasad zdrowego odżywiania i zarządzania domowymi finansami.

Według danych z Programu Racjonalizacji i Ograniczenia Marnotrawstwa Żywności (PROM), w Polsce rocznie marnuje się blisko 5 milionów ton żywności. To ogromna ilość, która ma swoje konsekwencje nie tylko społeczne, ale także ekonomiczne i środowiskowe. Co istotne, problem nie dotyczy wyłącznie konsumentów.

• Gospodarstwa domowe: Odpowiadają za największą część marnotrawstwa, generując blisko 60% wszystkich strat. Główne przyczyny to kupowanie zbyt dużej ilości jedzenia, niewłaściwe przechowywanie oraz przegapienie terminu przydatności do spożycia.
• Produkcja i przetwórstwo: Na tych etapach marnuje się około 30% żywności. Straty wynikają m.in. z niedoskonałości procesów technologicznych, norm jakościowych czy problemów z logistyką.
• Handel i gastronomia: Te sektory odpowiadają za pozostałe straty. W sklepach są to głównie produkty, które nie zostały sprzedane przed upływem daty ważności, a w restauracjach – resztki z talerzy oraz niewykorzystane składniki.

Każdy z modeli pomocy żywnościowej – od Banków Żywności po aplikacje mobilne – celuje w inny segment tego łańcucha, starając się "przechwycić" i zagospodarować nadwyżki, zanim staną się odpadem.

Przekazywanie żywności organizacjom pożytku publicznego (OPP), takim jak Banki Żywności, wiąże się z istotnymi korzyściami podatkowymi dla darczyńców. Te regulacje mają na celu zminimalizowanie barier finansowych i zachęcenie przedsiębiorców do aktywnego udziału w systemie ratownictwa żywności.

• Zwolnienie z podatku VAT: Zgodnie z obowiązującymi przepisami, darowizna produktów spożywczych na rzecz OPP jest całkowicie zwolniona z podatku VAT. Eliminuje to sytuację, w której firma musiałaby ponosić dodatkowe koszty podatkowe związane z przekazaniem niesprzedanych towarów.
• Korzyści w podatku dochodowym (CIT/PIT): Wartość przekazanej żywności – rozumiana jako koszt jej wytworzenia lub cena nabycia – może zostać zaliczona do kosztów uzyskania przychodu. W praktyce oznacza to obniżenie podstawy opodatkowania, co przekłada się na niższy podatek dochodowy do zapłaty.

Aby skorzystać z tych ulg, proces darowizny musi być odpowiednio udokumentowany. Wymagane są dokumenty takie jak umowa darowizny lub dowody wydania z magazynu (WZ), które precyzyjnie określają ilość i wartość przekazywanych produktów. Dzięki temu cały proces jest transparentny i zgodny z wymogami prawa.